آسياب آبي بيده ، عظمتي كه ذره ذره در برابر ما آب مي شود.

به نام خداوند بخشاينده بخشايشگر

روستاي بيده از جمله مناطق هم پيوند كهن شهر باستاني ميبد است.بر مبناي اطلاعات تاريخي و منابع مكتوب ايجاد و احداث آن را به دوره ساساني و توسط يكي از سرداران يزدگرد موسوم به بيدار نسبت داده اند. البته اين تنها جزيي از تاريخ پرافتخار اين منطقه است و شواهد و قرائن متقن باستان شناسي ، حيات اجتماعات بشري در اين كهن روستا را تا بيش از 5 هزار سال به عقب مي برد.

اين روستا از جمله آخرين مناطق باستاني ميبد بود كه قرباني پروژه تخريب وحشتناك بافت تاريخي به منظور احداث خيابان بود كه امروزه قاضي ميرحسين مي خوانندش و در اوائل دهه 60 خورشيدي اين جنايت را مرتكب شدند. تجربه اي تلخ كه قبلا در باره نارين قلعه و بازار اردكان شاهدش بوديم كه در اولي بخشي از اين كهن دژ و در دومي تمامي مجموعه بازار ارزشمند به باد فنا رفت.بگذريم كه اين گونه تجربه هاي تلخ نه تنها هيچ گاه مايه عبرت نمي شود كه گاهي باعث تفاخر و تبختر بانيان ان نيز مي شود.

در اين مجال قصد ندارم كه به معرفي استعداد هاي گردشگري و ميراثي اين روستا بپردازم كه آن خود حديثي است مفصل كه در نوشته هاي بعدي به صورت سلسله وار بدان خواهم پرداخت بلكه منظور از پرداختن به بيده اين روستاي دوست داشتني و با صفا ، تذكري است به جامعه فرهنگي ميبد درباره آسياب آبي عظيم بيده كه ديگر دارد نفس هاي آخرين خود را مي كشد و شايد هم در زمان نگارش اين متن كه شاهد بارش برف سنگيني هستيم بخشي ديگر از اين مجموعه هم فرو ريخته باشد.

شايد بسياري از شهروندان عزيز ميبدي ، اصلا يا تا به حال نام اين اسياب را نشنيده اند و اگر هم به صورت شفاهي شنيده اند ، اصلا نمي دانند كه در كجا واقع شده است. اين آسياب درست در مجاورت بقعه پير چراغ بيده به صورت كاملا غريب و دورافتاده قرار گرفته است.مجموعه بنايي عظيم كه حاصل تلاش و كوشش پيشينيان ما براي كسب رزق و روزي حلال و تلاش براي در خدمت گرفتن قواي طبيعي براي خدمت به جامعه.در عظمت اين بنا همين بس كه چيزي از مجموعه عظيم اسياب دو سنگي محمد اباد كه مقدمات ثبت جهاني آن فراهم شده است ، كم ندارد.

با صراحت و بي رودربايستي بايستي اعلام كنم كه اگر برنامه اصولي براي حفاظت و مرمت اين مجموعه به انجام نرسد تا چند سال اينده ديگر هيچ اثري از اين مجموعه وجود نخواهد داشت. بر اين مبنا تعدادي ملاحظات كلي براي اين اسياب را به صورت آيتم وار مي آورم تا اهميت موضوع بيش از پيش مشخص شود:

1: مرمت و باززنده سازي اين مجموعه خارج از توان حوزه ميراث فرهنگي ميبد و حتي استان يزد است و نمي توان با اين بودجه هاي قطره چكاني و اندك حتي به اين مجموعه عظيم نزديك شد چه برسد به اينكه بخواهيم اقدامي صورت دهيم.

2: تجربه نسبتا موفق احياء آسياب دو سنگي محمد آباد كه با مشاركت وزارت نيرو و آب منطقه اي استان در زمان مديريت دكتر سمسار به انجام رسيد مي تواند نقشه راه خوبي براي زنده كردن بحث اسياب ابي بيده باشد. با توجه به وجود مركز ملي قنات در استان يزد و همكاري اين مجموعه با يونسكو و ساير نهاد هاي بين المللي ،

3: خواست عمومي مردم بويژه باشندگان بيده اي و مجموعه جامعه فرهنگي ميبد ، چرا كه تا اراده عمومي و اهميت پيدا كردن اين موضوع مطرح نشود ، مطمئن باشيد كه هيچ قدمي برداشته نخواهد شد.

4: اين مجموعه يك بناي عام المنفعه است و قطعا وقفيات فراواني براي مرمت و نگهداري اين بنا از گذشته هاي دور در نظر گرفته شده است و اين همت مجموعه اوقاف ميبد را مي رساند كه تا چه حد به اين موضوع بپردازد و موقوفات احتمالي اين مجموعه را معرفي نمايد.

5: با توجه به هزينه هنگفت مرمت و باززنده سازي اين مجموعه ، كمك هاي مردمي و خيريه ها نقش كليدي را در احياء و زنده كردن اين مجموعه برعهده دارند كه البته اين خواست از محدوده اختيارات ما خارج است و عزم ويژه مقامات مسئول را مي طلبد. در واقع اين بناي عام المنفعه از منظر اعتقادي و ارزشي چيزي از مدرسه و مسجد و تكيه و حسينيه كم ندارد. متاسفانه ما در اين حوزه كم ترين تعامل را با بخش مردم نهاد و خصوصي ميبد داشته ايم و حتي يكبار هم يك جلسه هم انديشي برگزار نكرديم كه البته مي پذيرم كه بخش اعظم اين قصور از جانب ما ميراثي ها بوده است.

6: به فرض مهيا شدن امكانات مادي و معنوي ، با توجه به تخريب هاي وسيع و اسيب پذير بودن بخش اعظم اين مجموعه ، بايستي بي گدار به آب نزد و يك طرح همه جانبه حفاظتي و مرمتي توامان براي اين مجموعه تهيه شود و كار را به كاربلد آن بايستي سپرد. بي شك هرگونه اقدام خودسر و عجولانه نه تنها هيچ نفعي به حال اين مجموعه ندارد بلكه ممكن است باعث خسارات جبران ناپذري مالي و جاني هم بشود.

7: موقعيت ويژه اين مجموعه و واقع شدن در كنار بقعه مقدس پير چراغ ، يك فرصت مناسب براي گردشگري ميبد است و حتي مي توان از برخي فضاهاي انباري و اداري اين مجموعه به عنوان اسكان و اقامتگاه زائرين و بازديد كنندگان استفاده كرد.

به هر روي معرفي اين مجموعه و استمداد براي نجالت ان يك وظيفه ديني و ملي و ميهني ما بود و اينكه در مقابل ايندگان سرافكنده نباشيم كه چرا دردها و مشكلات را پنهان كرديم ، حال جامعه و مسئولان شهر چه واكنشي به اين مجموعه نشان دهند ، اين خود امري است كه از اختيار ما خارج است و به همت جمعي همگي ما مربوط است.

در اينجا قصد يك توصيف ريزبينانه و تخصصي ندارم و تنها چند جمله اي در خصوص فضاها و وضعيت كلي اين مجموعه خدمت خوانندگان معروض مي دارم.

آب مورد استفاده اين اسياب احتمالا از رشته قنات طراز اباد بيده تامين مي شده است. تنوره قيفي مانند آن هنوز سرپاست و چيزي در حدود 50 متر عمق دارد.راه دسترسي به اين مجموعه در جبهه شرقي و با ورود به دالاني آغاز مي شود كه جز مسير ابتدايي ان تقريبا بخش اعظم مسير ريزش كرده است.با توجه به عمق وضع موجود تنوره قيف مانند اين آسياب و با در نظر گرفتن يك شيب ملايم براي دسترسي به هسته اصلي بنا ، چنين به نظر مي رسد كه بخش وسيعي از دالان اين اسياب مسدود شده است. متاسفانه شيب موجود در دالان ورودي نيز كه معبري براي وارد شدن آب هاي سطحي به اين بخش است ، به اين روند پرشدن تدريجي اين دالان كمك كرده است.

در پايان لازم مي دانم از زحمات اقاي ادبي دهدار سابق بيده و اقاي سيد سعيد موسوي دهدار جوان و پيگير فعلي بيده و از همه مهمتر از بذل توجه جناب اقاي هدايي بخشدار محترم بفروئيه كه از زمان انتصابشان در اين سمت كمك هاي شاياني به مجموعه ميراث فرهنگي نموده اند.

در ادامه به تصاويري از اين مجموعه توجه كنيد